i gatti di Spinoza: Tarihte ve Sanatta Kediler "i Gatti nella Storia e nell'Arte"

Kedilerin hepimiz icin gunluk hayatimizda ne kadar yeri var bilemem ancak Spinoza, onlarsiz bir gun bile kalamaz.

Cristopher Walken

Sanat alaninda da kedi-severler pek boldur! Kirk milyon yil oncesine dayanan, kopegin atalari sayilan ARCTOIDI turunden, evimizdeki FELIS turune kadar o kadar uzun bir varlik gostermislerdi ki, Eski Misir'da dogaustu ozelliklere sahip olduguna inanmalari belki de bosuna degildi.

Eski Misir'da kutsal sayilan Bastet

Misir'daki devlet sistemi, tamamen tahil uretimine dayanmaktaydi. Tahil stoklari giderek artan sayida tehditlerle, yirtici kemirgenlerle tehlike altindaydi. Insanoglu ile yavas yavas isbirligine giren ve Misirlilarin MIU veya MAU olarak isimlendirdikleri bu kediler, tahil ambarlarinin koruyucusu ilan edildiler. Misirlilar, kedilere yakin olmanin zenginliklerini arttirdigini gorduler.

O donemlerde ortalikta gezinip duran zehirli yilanlari, gece dahi avlayabilen bu kedilerin dogaustu ozelliklere sahip oldugunu kabul ederek bu ozel yaratiklari kutsal kabul ettiler. Bir kedi olduren olumle cezalandirilir; bir evde kedi oldugunde ise yas icin ev halki kaslarini kazitir, olen kedilerini ozenle mumyalayarak topraga verirlerdi.

Eski Misir'daki kedi mumyalari

Tapinaklarinda, kedilere ozenle bakilir ve en ust derecede saygi duyulurdu. Kedilerin yine Misir'da tedavi edici, buyuk iyilestirici guclerinin olduguna inanilir; kedi pisliginden yapilan amuletler takilirdi.

Tayland ve Guney Amerika'da da kediler kutsal sayilmaktaydi. Buyuk olasilikla 4000-3000 yil once Mezopotamya ile Misir arasinda kedilerin ilk olarak evcillestirildigi soylenebilir.

Mısırlılar kedi konusunda son derece kiskanctilar ve kedilerin yurtdışına cikartilmasini yasaklayan bir de kanunlari vardi. Ayrıca, askerlerin askeri seferleri sırasında kediler "düşman topraklarıni" izlemek ve hemen Mısır'a geri getirmek için görevlendirilmekteydiler.

Kedi, ikinci bin yılda Avrupa'ya gelmiş olmalıdır. İtalya'ya ise tam olarak ne zaman kedilerin geldigi bilinmemektedir. M.Ö. 450'de Rhegion kurucusu (şimdi Reggio Calabria) Iokastos, madeni bir para uzerinde, bir kumaş parçası uzatarak bir kedi ile oynar sekilde tasvir edilmektedir.

Kedi gece yırtıcı kabiliyetini dikkate alarak,Artemis ve Diana gibi farklı tanrıcalar ile de betimlenmistir.

Kraterler ve resim gibi Etrüsk çalışmalarında da kedilere rastlanmaktadir. Tarquinia'da bir Triclinium mezarinda (M.Ö. 470) görülebilir, bir lokma için bekleyen yerde comelmis tekir bir kedi tasvir edilmistir.

Gelincik, eskilerden beri en popüler fare avcisidir ancak eski Romalılar arasında kedi ile rakip olarak karşı karşıya gelmistir. Ancak kediler, gelinciklerden daha ustunduler cunku onlar gibi omnivor degildiler. Bu da su anlama geliyordu; kedi, gelincik gibi sahibinin tahil stoklarina asla goz dikmezdi.

Antik Roma, Pompei Mozaik Detayi, Napoli arkeoloji Muzesi, "Kedi ve Keklik"

Esrarengiz, anarsik ve gizemli bir karakteri olan kediler 1200 yillarinda Avrupa'da buyuculukle iliskisi oldugu dusunuldugunden ne yazik ki oldurulmeye, yok edilmeye baslandi. Ancak bu karanlik caglarda kedilerin azalmasi yuzunden fareler cogaldi ve insanlara fareler yuzunden gecen parazitler tum Orta Cag boyunca milyonlarca insanin veba salgini ile yasamini yitirmesine neden oldu.

Kedilerin evcil hayvan olarak insanlarca sevilmeye baslanmasi 18. yuzyilda baslamistir. 1697 yilinda Charles Perrault'un "Cizmeli Kedi" isimli hikayesi yayinlanmaya basladi. Cadilarin yaninda tasvir edilen kedi, artik ailenin sadik bir dostu haline gelmisti. Koyluler tarafindan, basarili bir fare avcisi oldugu icin takdir goren kedilerin insanogluna faydasi yeniden kesfedildi ve egitimli insanlarin, saray soylularinin da ilgisini kazanmaya basladilar.

Charles Perrault "Cizmeli Kedi", 1697

18. yuzyil ortalarinda Louis Pasteur bakterilerin cogu hastalik ve salgin hastaliklari korukledigini acikladi ve bunlarla mucadele icin kesfettigi asiyi tanitti. Evlerin tam temizligi ve daha hijyenik olabilmesi icin kedilerin gerekliligi kacinilmaz kabul edildi.

Louis Pasteur

Jean-Jacques Rousseau soyle der:
"Sanatçılar, isyancılar ve içedönükler kedileri; askerler ve otoriterler köpekleri tercih eder."

Nitekim, köpeklerin itaat ve bağlılıklari dolayisiyla takım çalışması sevenler tarafindan tercih sebebi olduklarini görmek mumkundur. Askeri kimlikler, siyasetçiler, profesyonel sporcular ve hırslı menajerlerin de kopek besledigine cogunlukla rastlanabilir. Ancak kedilerin, genel olarak kadinlar, yazarlar, ve ozellikle sanat severler tarafından çok tercih edildiği bilinmektedir.

Aslina bakilirsa gercekten kediye atfedilen o kadar cok eser vardir ki:

Charles Perrault ve çizmeli kedisi akla ilk gelen ornektir. Lope de Vega'nin yedi bolumden olusan burlesque şiiri La Gattamacchia isimli eserindeki guzeller guzeli kedi Zappachilda'ya yazilan ask siirlerini kim unutabilir! Kipling'in "Yalniz giden kedi" isimli kitabi, E.T.A. Hoffmann'in kedili cizimleri, Lewis Carroll'in o unutulmaz Alice Harikalar Diyarinda'ki Cheshire isimli konusan kedisini hatirlamamak elde degil.

R. Kipling'in yalniz giden bir kediye ait oyku kitabi

E.T.A. Hoffman'in kedili cizimlerinden bir ornek

Lewis Carroll, Alice Harikalar Diyarinda isimli kitabindaki Cheshire konusan kedi.

Edgar Allan Poe'nun gotik hikâyesi Black Cat isimli kitabi ve T.S. Eliot'un kediye adanmis hikayesi, yanisira Luis Sepulveda'nin kendi kedisi Zorba'dan ilham alarak yazdigi bir marti ile bir kedinin hikayesini hatirlamak yerinde olacaktir. Bu hikayede kedi, martiya nasil uculacagini ogretmektedir.

E. A. Poe, Black Cat
"Kara Kedi", Kolektif Kitap

T.S. Eliot, Il libro dei gatti tuttofare

Sepùlveda'nin marti ve kedi ile olan hikayesi
"Martiya ucmayi ogreten kedi", Can Cocuk Yayinlari

İtalyan Italo Calvino, Elsa Morante ve Eduardo de Filippo, sairler arasında Charles Baudelaire, Pablo Neruda, ressamlardan ise Frida Kahlo, Renoir ve daha pek cok sanatci kedilerle ilgili unutulmaz eserlere imza atmislardir.